اقتصاد بین الملل
مفهوم اقتصاد بین الملل
اقتصاد بین الملل یا اقتصاد جهانی یک حوزه مطالعاتی در علم اقتصاد است که به مطالعه روابط اقتصادی و تجاری بین کشورها و سایر واحدهای اقتصادی در سطح جهان می پردازد.
این حوزه از اقتصاد شامل مطالعه تجارت بین المللی، سرمایه گذاری خارجی، تأمین مالی بین المللی، تغییرات نرخ و تبادلات ارز، سیاست های تجاری و اقتصادی کشورها، تأثیرات تعاملات بر اقتصادهای ملی و سایر مسائل مربوط به تعاملات اقتصادی بین کشورها است.
اقتصاد بین الملل از طریق تجارت و سرمایه گذاری خارجی، رشد و توسعه اقتصادی کشورها را تحت تأثیر قرار می دهد. در عصر جهانی شدن و پیشرفت فناوری، تعاملات اقتصادی بین کشورها به شدت افزایش یافته است. کشورها در تلاش اند تا با ایجاد روابط تجاری و سرمایه گذاری خارجی، از فرصت های اقتصادی بهره برداری کنند و رشد اقتصادی خود را تسریع بخشند.
این حوزه در علم اقتصاد به تحلیل و بررسی تبادل کالاها، خدمات، سرمایه ها و تکنولوژی بین کشورها می پردازد. اقتصاد بین الملل به ماهیت و الگوهای تجارت بین کشورها، تأثیرات نرخ ارز، توافق نامه های بین المللی، سیاست های تجاری و سرمایه گذاری خارجی مستقیم توجه می کند.
به طورکلی اقتصاد بین الملل با تأکید بر فرایند های اقتصادی میان کشورها و موضوعاتی مانند تجارت، سرمایه گذاری، انتقال فناوری، حرکت نیروی کار، انتقال ارز، تأثیرات تغییرات نرخ ارز و نهایتاً تأثیرات سیاست های اقتصادی بین المللی، به مطالعه ارتباطات اقتصادی کشورها پرداخته و رابطه های اقتصادی میان کشورها را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد.
تجارت بین المللی کالاها و خدمات، می تواند تخصص هایی در کشورها بر اساس منابع طبیعی، توانمندی های صنعتی و فناوری، نیازهای بازار، و قوانین و مقررات کشورها، پایه ریزی کند.
تاریخچه اقتصاد بین‌الملل
در طول تاریخ، تجارت بین المللی همواره نقش مهمی در توسعه اقتصادی، تبادل فرهنگ و تعامل بین اقوام داشته است. از زمان‌های باستانی، تجارت میان قبایل و امپراطوری‌ها بر اساس تبادل کالاها و خدمات در قالب کاروان‌ها و مسیرهای تجاری مشترک انجام می‌شد. مثال‌هایی از این تجارت عبارتند از تجارت روم با سرزمین‌های شرقی، تجارت عرب با اروپا در دوران قرون وسطی و تجارت نقره، زعفران و ابریشم در آسیا.
دوران کشف و استعمار: در قرون وسطی و دوران اکتشافات جغرافیایی، تجارت بین المللی به شکل بیشتری گسترش یافت. کشف آمریکا توسط کریستف کلمب و اکتشافات دیگر به وسیله مستعمره‌سازی اروپاییان، منجر به توسعه تجارت بین قاره‌ای شد. تجارت محصولات مانند قهوه، شکر، توتون و بردگان سیاه نیز در این دوره بسیار حائز اهمیت است.
با کشف سرزمین‌های جدید توسط اروپایی‌ها، دوران جدیدی از تجارت و تعاملات بین‌المللی آغاز شد. استعمارگران اروپایی به سرزمین‌های جدید حمله کرده، ثروت‌های طبیعی را به اروپا منتقل کردند و با ایجاد تجارت برد - باخت، سیستم اقتصادی جهان را تحت تأثیر خود قرار دادند.
دوران جهانی شدن: در قرن بیستم، ورود تکنولوژی، پیشرفت حمل و نقل و ارتباطات باعث افزایش قابل توجهی در تجارت بین‌الملل شد. توافق های تجاری چند جانبه و دوجانبه مانند سازمان تجارت جهانی (WTO)، اتحادیه اروپا (EU) و انجمن کشورهای جنوب شرق آسیا (ASEAN) به منظور تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری بین کشورها در اینن دوره تشکیل شدند.
در این دوران دنیا به سرعت به سمت جهانی شدن حرکت کرد. جهانی شدن اقتصادی به معنای افزایش تعاملات و ارتباطات بین کشورها از طریق تجارت، سرمایه‌گذاری، جریان کالاها و خدمات، جریان کار و مشاغل، جریان ابزارهای مالی و پول ها و حرکت نیروی کار و انتقال فناوری است.
یک دنیای جهانی شده فرصت ها و چالش هایی را برای ملت ها و افراد در دنیا فراهم می کند.
سه دوره جهانی شدن
- ۱۸۷۰- ۱۹۱۴
دلایل ایجاد دوره: انقلاب صنعتی و فراهم شدن منابع جدید
مهاجرت میلیون انسان، جابجایی مقادیر بسیاری از سرمایه های خارجی و افزایش تولید
دلیل پایان یافتن دوره: شروع جنگ جهانی
- ۱۹۸۰- ۱۹۴۵
دلیل ایجاد دوره: از بین بردن و برداشتن حمایت های سنگین تجاری که منجر به افزایش سریع در تجارت بین المللی شد.
- ۱۹۸۰ تاکنون
تحریک اقتصاد به وسیله پیشرفت در ارتباطات و حمل ونقل
رشد علم اقتصاد و بالارفتن تجارب تجاری در اکثر کشورهای دنیا
حذف محدودیت ها بر جریان های سرمایه که منجر به تحرکات انبوه سرمایه های بین المللی شد.
برخی از مفاهیم اساسی مربوط به اقتصاد بین الملل
- نظریه ها وسیاست های تجارت بین الملل: بروز پدیده اقتصاد بین الملل موجب ارائه نظریه ها و سیاست هایی در جهان گشت. نظریه های تجارت بین الملل، به تحلیل پایه ها و منافع تجارت بین الملل و سیاست های تجارت بین الملل، به بررسی دلایل و اثرات محدودیت تجارت بین الملل می پردازند.
- تراز پرداخت: امروزه دریافتی های کل کشور و پرداختی کل به سایر کشورهای دنیا دارای اهمیت اساسی در اقتصاد کشورهاست که به آن تراز پرداخت می گویند.
- تعدیلات تراز پرداخت ها: تمرکز بر رابطه و وابستگی اقتصاد داخلی و اقتصاد خارجی یک کشور
- بازارهای ارز خارجی: چارچوبی برای تبدیل پول یک کشور به سایر پول ها
معایب جهانی شدن اقتصاد دنیا
- فدا شدن رفاه انسان و از بین رفتن محیط زیست به نفع شرکت های چند ملیتی
- کار کردن کودکان در کشورهای فقیر
- از دست دادن مشاغل
- دستمزدهای پایین در کشورهای ثروتمند
- آلودگی و تغییرات آب وهوا
- افزایش مهاجرت
مهاجرت
اقتصاد بین الملل موجب حرکت نیروی کار و سرمایه می شود. تنها حدود ۱۹۰ میلیون نفر در کشوری زندگی می کنند که در آن متولد شده اند. این میزان مهاجرت با وجود محدودیت های مهاجرتی فراوان، اساسا به دلایل اقتصادی صورت می گیرد.
در کل جریان های سرمایه و به ویژه سرمایه های مالی نسبت به نیروی کار آزاد ترند.
برخی از مهمترین تحولات اقتصادی در دوران جهانی شدن عبارتند از:
- تجارت جهانی: با پیشرفت‌های حمل و نقل و ارتباطات، تجارت جهانی به شدت گسترش یافت. امروزه تجارت انواع کالاها و خدمات بین کشورها به صورت انبوه انجام می‌شود. تشدید رقابت، افزایش انتخاب‌های مصرف کننده و امکان دسترسی به کالاها و خدمات متنوع از مزایای تجارت جهانی است.
- سرمایه گذاری بین‌المللی: در دوره جهانی شدن اقتصاد انسان‌ها و شرکت‌ها به طور فزاینده‌ای در پروژه‌ها و شرکت‌های خارجی سرمایه گذاری می‌کنند. این سرمایه گذاری‌ها می توانند شامل سرمایه گذاری مستقیم (مانند ساخت کارخانه ها یا شعبه های خارجی) یا سرمایه گذاری غیرمستقیم (مانند سهام داری در شرکت‌های خارجی) باشند.
- جابجایی نیروی کار: اکنون بازار کار جهانی به صورت شدیدی تحت تأثیرتحولات اقتصادی قرار گرفته است. مهاجرت نیروی کار از کشورهای کمتر توسعه یافته به کشورهای پیشرفته جهان، به دلیل فرصت‌های شغلی بهتر، یکی از نتایج این جابجایی نیروی کار است.
- بانکداری و انتقالات مالی: در این دوره با پیشرفت فناوری، انتقال وجه و تسهیلات بانکی بین‌المللی انتقالات مالی تسهیل گردیده است.
بخش های مختلف اقتصاد بین الملل
اقتصاد بین الملل شامل بخش های مختلفی است که هر یک نقش و اهمیت خود را در تحلیل و درک روابط اقتصادی بین کشورها دارند. برخی از بخش های مهم اقتصاد بین الملل عبارتند از:
- تجارت بین المللی: شامل واردات و صادرات کالاها و خدمات بین کشورها است. این بخش از اقتصاد بین الملل تأثیر زیادی بر رشد اقتصادی کشورها، تعادل تجاری و توزیع درآمد دارد.
تجارت بین المللی به معاملات تجاری و تبادل کالاها و خدمات بین کشورها اشاره دارد. این تبادلات ممکن است شامل واردات (وارد کردن کالاها و خدمات از یک کشور به کشور دیگر) و صادرات (صادر کردن کالاها و خدمات به یک کشور دیگر) باشد. تجارت بین المللی نقش مهمی در رشد و توسعه اقتصادی کشورها ایفا می کند و باعث تحقق توانمند سازی اقتصادی، افزایش اشتغال و بهبود شرایط زندگی مردم می شود.
تجارت بین المللی می تواند به صورت کالایی و خدماتی باشد. تجارت کالاها شامل معامله کالاهای مادی مانند محصولات کشاورزی، ماشین آلات، محصولات صنعتی و محصولات معدنی است. تجارت خدماتی نیز شامل معامله خدمات غیرمادی مانند خدمات حمل و نقل، خدمات مالی، خدمات فنی و مهندسی، گردشگری و خدمات مشاوره است.
تجارت بین المللی مزایا و معایب خاص خود را دارد. از یک سو، این تجارت به کشورها امکان می دهد تا از تخصص ها و قدرت های نسبی خود در تولید کالاها و خدمات استفاده کنند و از این طریق بهره وری و سودآوری بیشتر را تجربه کنند. از سوی دیگر، ممکن است این تجارت برخی از صنایع داخلی را تهدید کند و تأثیرات منفی بر برخی از گروه های اجتماعی مانند کارگران و صنایع کوچک و متوسط داشته باشد.
- سرمایه گذاری خارجی مستقیم: این بخش به ورود سرمایه ها و سرمایه گذاری در کشورهای خارجی توسط شرکت ها و سازمان های مختلف اشاره دارد. این سرمایه گذاری می تواند به شکل تاسیس شعبه های تولیدی، خرید و ساخت اموال و ایجاد همکاری های مشترک باشد.
سرمایه گذاری های خارجی مستقیم می توانند بر توسعه اقتصادی، ایجاد اشتغال، و بهبود زیر ساخت های کشورها تأثیر گذار باشند.
- نرخ ارز: تعیین و تحولات نرخ ارز ها در بازار بین المللی برای تبادل کالاها و خدمات نقش مهمی دارد. نرخ ارز تأثیر بزرگی در تجارت، صادرات، واردات، تجارت، نرخ بهره، تورم و سیاست های پولی دارد.
- سازمان ها و توافق نامه های بین المللی: موسساتی مانند سازمان تجارت جهانی (WTO)، سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) و بانک جهانی نقش مهمی در تنظیم و تسهیل تجارت بین المللی، همکاری های اقتصادی و توسعه ای و ایجاد قوانین و توافق نامه های بین المللی دارند.
- سیاست های تجاری: این سیاست ها شامل تدابیر و تصمیمات سیاسی و اقتصادی است که توسط دولت ها برای تنظیم و کنترل تجارت بین المللی به کار گرفته می شوند و موثر بر اقتصاد بین الملل می باشند.
سیاست های تجاری دولتی می توانند در خصوص تنظیم و کنترل تجارت بین المللی و ایجاد محدودیت های گمرکی و غیره باشند.
- سرمایه گذاری خارجی غیرمستقیم: شامل سرمایه گذاری در اوراق بهادار و بورس های بین المللی، سرمایه گذاری در صندوق های سرمایه گذاری خارجی (فوند) و سرمایه گذاری در سایر ابزارهای مالی بین المللی است.
- تجارت الکترونیکی بین المللی: با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات، تجارت الکترونیکی بین المللی نقش مهمی در تجارت بین کشورها پیدا کرده است. این تجارت با تکیه بر تکنولوژی به تبادلات جهانی می پردازد.
عوامل موثر بر اقتصاد بین الملل
- سیاست های تجاری کشورها (شامل محدودیت های گمرکی، تعرفه های وارداتی، تسهیلات صادراتی و توافقنامه های تجاری)
- تعیین نرخ ارز و تحولات آن در بازار بین المللی (موثر برصادرات، واردات و رشد اقتصادی کشورها)
- سرمایه گذاری خارجی مستقیم و غیرمستقیم در کشورها (موثر بر جریان سرمایه و توسعه اقتصادی)
- توسعه و انتقال فناوری و نوآوری
- عوامل اقتصادی داخلی هر کشور ( از جمله سطح توسعه اقتصادی، سیاست های مالی و پولی، زیرساخت ها، قوانین و مقررات و توانایی های تولیدی)
- پیشرفت و بهبود سیستم های حمل و نقل و ارتباطات بین المللی
- تغییرات سیاسی، جنبش های اجتماعی و رویدادهای جهانی و سیاسی
- عوامل طبیعی و محیطی( مانند منابع طبیعی، آب و هوا، زمین‌شناسی و محیط زیست)
- تغییرات در ترکیب جمعیت و شیوه زندگی افراد در کشورها با تأثیر بر تقاضا و ساختار تجارت بین المللی
- روابط بین المللی، جنگ ها، تعارضات سیاسی و نظامی و تحریم ها
دلایل اهمیت اقتصاد بین الملل
رشد اقتصادی: تجارت بین‌المللی و سرمایه گذاری های خارجی مستقیم و غیرمستقیم به عنوان موتورهای اصلی رشد اقتصادی در بسیاری از کشورها عمل می‌کنند. این تجارت و سرمایه‌گذاری ها منجر به افزایش تولید، ایجاد اشتغال و ارتقای سطح زندگی افراد جامعه می شود.
توسعه اقتصادی: اقتصاد بین‌الملل می تواند به توسعه و رشد اقتصادی کشورها کمک کند. با ورود سرمایه‌های خارجی و انتقال فناوری و دانش، زیرساخت‌ها تقویت و صنایع کشورها توسعه می یابند.
افزایش درآمد و تنوع اقتصادی: تجارت بین‌المللی به کشورها امکان می‌دهد تا درآمدهای خود را افزایش داده و راه های کسب درآمد ملی خود را تنوع بخشند. این تنوع به کشورها اجازه می دهد تا بر اساس پتانسیل های خود در تولید کالاها و خدمات گوناگون تخصص کسب کنند.
توسعه بین‌المللی و همکاری‌های اقتصادی: اقتصاد بین‌المللی به کشورها امکان همکاری در زمینه‌های مختلف مانند تجارت، سرمایه‌گذاری، تکنولوژی و نوآوری، توسعه زیرساخت‌ها و تبادل دانش و تجربیات را می‌دهد. این همکاری‌ها منجر به عمیق شدن روابط بین المللی و تحقق توسعه پایدار می‌شود.
کاهش فقر و ترقی اجتماعی: اقتصاد بین‌المللی نقش مهمی در کاهش فقر و ترقی اجتماعی دارد. تجارت بین‌المللی و سرمایه گذاری خارجی می توانند به مناطق کمتر توسعه یافته فرصت‌های اقتصادی ارائه دهند و اشتغال و درآمد را افزایش دهند. این امر می‌تواند به کاهش فقر و بیکاری در این مناطق کمک کند و به مردم امکان دسترسی به خدمات اساسی، آموزش، بهداشت و محصولات بهتر را بدهد.
تعامل و فرهنگ: اقتصاد بین‌المللی باعث تعاملات فرهنگی و اجتماعی بین ملت‌ها می‌شود. این تعاملات می توانند به فهم و هم زیستی بهتر بین ملت‌ها کمک کنند و به تحکیم صلح و استقرار روابط مهمی بین کشورها منجر شوند.
مقابله با چالش‌های جهانی: اقتصاد بین‌المللی باعث ایجاد تعاملات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی بین کشورها در مواجهه با چالش‌های جهانی مانند تغییرات آب و هوا، منابع طبیعی، تهاجم بیماری‌ها و مسائل امنیتی می‌شود. همکاری و تعاون بین المللی در این زمینه ها می‌تواند به حل مسائل و بهبود شرایط جهان کمک کند.
افزایش تجارت و سود: اقتصاد بین‌المللی می‌تواند به افزایش تجارت و صادرات کشورها کمک کند. باز شدن بازارها، دسترسی به بازارهای جدید و ایجاد فرصت‌های جدید برای تجارت، منجر به افزایش سود و رشد اقتصادی می‌شود.
انتقال فناوری و نوآوری: تجارت بین‌المللی می‌تواند به انتقال فناوری و نوآوری از کشورهای پیشرفته به کشورهای در حال توسعه کمک کند. این انتقال فناوری باعث بهبود فنی و بهره وری تولید در کشورهای دریافت کننده می شود.
توسعه زیرساخت‌ها: سرمایه گذاری‌های خارجی و تجارت بین‌المللی می‌تواند به توسعه زیرساخت‌های کشورها کمک کند. سرمایه گذاری در بنیادی ترین زیرساخت‌ها مانند حمل و نقل، ارتباطات و انرژی، می‌تواند توسعه پایدار و دستیابی به رشد اقتصادی را تسهیل کند.
برخی چالش های روبروی اقتصاد بین الملل
- ریسک‌های مالی: اقتصاد بین‌الملل با برخی ریسک های مالی مانند نوسانات نرخ ارز، نوسانات قیمت کالاها و مواد اولیه، ریسک‌های سرمایه‌گذاری و افزایش بدهی همراه است. این ریسک‌ها می‌توانند اثرات منفی بر اقتصاد کشورها را به همراه داشته باشند و صدمه های اقتصادی بین المللی ایجاد کنند.
- عدم تعادل تجاری: تجارت بین‌المللی ممکن است منجر به ایجاد عدم تعادل در معاملات تجاری کشورها شود. برخی کشورها ممکن است با واردات بی رویه یک محصول یا خدمت منجر به کاهش میزان صادرات محصول مربوطه مورد نیاز به کشورهای دیگر شوند.
- رقابت نامساعد: برخی کشورها، به ویژه کشورهای کوچک و کمتر توسعه یافته، ممکن است با واردات محصولات ارزان تر و با کیفیت از کشورهای قدرتمندتر موجب نابالغ شدن تولیدات داخلی خود شوند.
- نابرابری اجتماعی: اقتصاد بین‌المللی ممکن است باعث ایجاد نابرابری‌های اجتماعی در کشورها شود. در برخی موارد، تجارت بین‌المللی ممکن است ازبخش‌های خاصی از جامعه بهره برداری و به دیگر بخش‌ها آسیب برساند. این امر می تواند منجر به افزایش تفاوت‌های اقتصادی و اجتماعی در کشورها شود.
- وابستگی به بازارهای خارجی: کشورها در صورتی که وابستگی زیادی به بازارهای خارجی داشته باشند، در معرض ریسک‌های اقتصادی قرار می گیرند. تغییرات در بازارهای بین المللی می‌توانند به راحتی تاثیرات منفی بر اقتصاد یک کشوروابسته بگذارند و مانع رشد اقتصادی آن شوند.
- تداوم ناپایداری محیطی: تجارت بین‌المللی به دلیل افزایش حجم حمل و نقل بین المللی و استفاده از منابع طبیعی، تأثیرات نامطلوب بر محیط زیست دارد. این تاثیرات شامل آلودگی هوا و آب، تغییرات آب و هوایی و کاهش تنوع زیستی می باشند. چنین آسیب هایی دربلند مدت منجر به بروز مشکلات بیشتر برای کشورها و جوامع جهانی می‌شوند.
- ناپایداری اقتصادی و مالی: نوسانات در بازارهای بین‌المللی، تغییرات نرخ ارز و سرمایه گذاری‌های خارجی ممکن است ناپایداری اقتصادی و مالی در کشورها را ایجاد کنند.
و دیگر چالش ها مانند:
- بروز بحران های مالی و اقتصادی عمیق
- حمایت گرایی تجاری در کشورهای پیشرفته
- نوسان های بیش از حد ارزی
- فقر در کشورهای درحال توسعه
- محدویت منابع
- عدم توازن در ساختار ها و ناکارآمدی زیرساخت های اقتصادی
ارسال نظر درباره این موضوع